www.biernacki.fora.pl

Magda

Rody szlacheckie na Litwie w XIX wieku Wilno
publikacja Czesława Malewskiego z cyklu "Rody i herby szlacheckie na Litwie"

Upadek państwowości Rzeczypospolitej doprowadził do znacznego rozwarstwienia stanu szlacheckiego. Dotyczyło to zarówno magnaterii, jak i drobnej szlachty, której egzystencja była ściśle związana z ustrojem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Starostwa i dawne dobra królewskie oraz majątki uczestników powstania w większości przypadków przechodziły w ręce dygnitarzy rosyjskich. Szlachta na Litwie jednak nadal była zwolniona od podatków i zachowała prawa posiadania ziemi. W zakresie ewidencji stanu szlacheckiego, zaborca rosyjski wprowadził jego ścisłą kontrolę. Władze carskie nie uznawały tytułu szlacheckiego tym, którzy nie potrafili tego udowodnić odpowiednimi dokumentami. Liczebność stanu uprzywilejowanego w Rosji carskiej, według danych V rewizji z 1795 roku wzrosła trzykrotnie. Szlachta kresowa stanowiła około 70% szlachty Rosji. W tej sytuacji władza carska nie zaakceptowała liczebności polskiej i od pierwszych lat okresu porozbiorowego dążyła do wykluczenia drobnej szlachty ze wspólnoty szlacheckiej.
W roku 1785 na mocy "żałowannoj gramoty dworianstwu" Katarzyna II ustanowiła urząd gubernialnych i powiatowych marszałków szlachty wybieranych na trzy lata. Po rozbiorach Polski ukazem Pawła I z roku 1797 " żałowannaja gramota" rozpowszechniła się i na byłe ziemie Rzeczypospolitej. W 1798 roku odbyły się wybory marszałków szlachty w powiatach.

[nie odnotowano żadnego członka rodziny Biernackich]

Ostatnie wybory szlacheckie odbyły się w 1862 r., nastąpił okres nominacji marszałków powiatowych, który przetrwał do roku 1915, czyli do końca rządów carskich na tym terenie. Aktywny udział szlachty w powstaniach spowodował, że carski aparat administracyjno - wojskowy na Litwie kładł szczególny nacisk na zneutralizowanie wpływów tej warstwy na inne grupy społeczne. Działania władz carskich zmierzały w dwóch kierunkach: bezpośredniego karania uczestników powstań (konfiskata mienia, zsyłki, grzywny) oraz szeroko rozumianej polityki dążącej do degradacji stanu szlacheckiego (ten temat został bardzo dobrze opracowany w pracy J. Sikorskiej - Kuleszy, Deklasacja drobnej szlachty). Coraz bardziej zubożała szlachta, z racji urodzenia nadal była wolna od osobistego podatku i poboru rekruta. W zasadniczej większości nie posiadała poddanych i utrzymywała się z pracy na roli, zamieszkiwała zaścianki lub tzw. okolice. Nazw tych używano historycznie dla odróżnienia siedlisk szlacheckich od chłopskich, które były zlokalizowane we wsiach.
Po zniesieniu pańszczyzny szlachta zaściankowa została zmuszona do uprawiania ziemi własnymi rękami, skutkiem czego zbliżyła się bardzo do chłopów i zewnętrznie mało czym się różniła od włościan. Pomimo zubożenia i utraty przywilejów w XIX wieku szlachta zagrodowa zachowała w całej pełni poczucie odrębności i "swego klejnotu" czyli herbu. Zubożała, licznie rozrodzona szlachta wywodziła swój rodowód z większych właścicieli ziemskich.
Większość szlachty znalazła się w bardzo trudnej sytuacji już w 1800 roku, gdy żądano od nich dowodów legitymacyjnych. Żądanie trudne do spełnienia, bodaj że niemożliwe dla większości drobnej szlachty, większość której została zapisana do stanu włościańskiego. Następnym ciosem dla drobnej szlachty był ukaz carski z dnia 24 maja 1818 r. o wykreśleniu z ksiąg genealogicznych tej szlachty, która uzyskała potwierdzenie jedynie na podstawie metryk chrztu i świadectwa osób prywatnych w konsekwencji zostaje ona pozbawiona praw stanowych (dlatego wiele nazwisk szlacheckich nie zostało uwzględnionych w herbarzach wydawanych w XIX i na początku XX wieku). Po zawieruchach wojennych o szlachectwie niejednej rodziny mógł zaświadczyć wyłącznie wpis w księdze genealogicznej i metryki kościelne. A tego nie wystarczało. Władze carskie wymagały dowodów od szlachty drobnej, że przodkowie ich oprócz ziemi posiadali również chłopów. Nie zawsze to było możliwe, zwłaszcza dla rzeszy drobnej szlachty zaściankowej. Cała zaś szlachta odnosiła się do nakazu legitymacji nienawistnie. Echa owych nastrojów odnajdujemy w "Panu Tadeuszu" Mickiewicza, który sam również pochodził z drobnej szlachty.
...pytać u mnie o patenta
Kiedym został szlachcicem? Sam Bóg to pamięta!
Niechaj Moskal w las idzie pytać się dębiny,
Kto jej dał patent rosnąć nad wszystkie krzewiny
(księga IV, DYPLOMATYKA I ŁOWY, w. 341 - 344).
Działalność zaborcy nie zmierzała tylko do likwidacji szlachty drobnej, lecz jak najdalej posuniętego liczbowego ograniczenia szlachty pozostałej. Dawanie pełni praw tak licznemu i dla władz Cesarstwa niepewnemu elementowi, jakim była szlachta polska i litewska nie było dla państwa rzeczą korzystną. Potwierdzeniem obaw były zrywy patriotyczne mające na celu odbudowę Rzeczypospolitej.
Ukaz carski z dnia 19 października 1831 roku spośród całej dawnej szlachty polskiej wyodrębnił dworian, szlachtę posiadającą pełnię praw przysługujących jej stanowi, a zaliczył do nich posesjonatów i nieliczną, wylegitymowaną szlachtę drobną, nie skompromitowaną udziałem w powstaniu. Poza tym stworzył dwa nowe stany: jednodworców, czyli niewylegitymowaną szlachtę wiejską, i grażdan, czyli niewylegitymowaną szlachtę miejską. Przy okazji wiele szlachty zaliczono do stanu chłopskiego.
Pozbawienie praw obywatelskich dla ogromnej grupy szlachty bezrolnej miało poważne skutki. Kategoria jednodworców, do której zaliczano zdeklasowanych, była odmianą chłopstwa. Zaliczenie to oznaczało utratę wolności osobistej, konieczność opłacania niczym chłopstwo podatków, niemożność korzystania z dobrodziejstw znanego z łagodności sądownictwa szlacheckiego, obowiązek straszliwej służby wojskowej i przede wszystkim zakaz do szkolnictwa oraz jakiejkolwiek możliwości społecznego awansu. Dopóki zubożały szlachcic nie był zaliczony do jednodworców, mógł się kształcić w szkołach średnich, a nawet wyższych. Oświata była przywilejem szlachty rodowej, podobnie jak posiadanie ziemi i chłopów pańszczyźnianych. Szkoły te, po roku 1831 całkowicie zrusyfikowane, stwarzały jednak możliwość społecznego awansu.
W okresach popowstaniowych rozwiązano wszystkie organizacje społeczne, kulturalne, ekonomiczne. Znikło szkolnictwo polskie i prasa. Najbardziej wartościowi przedstawiciele szlachty poszli na Sybir, wyginęli w walce, znaleźli się na emigracji.
Działaniom carskiej administracji wobec drobnej szlachty przyświecały w ciągu XIX wieku różne cele - od chęci racjonalizowania i upodobnienia struktury społecznej w ramach imperium do wyraźnie politycznych motywów, które doszły do głosu po powstaniu listopadowym - osłabienia ziemiaństwa przez odcięcie drobnoszlacheckiego zaplecza, zasymilowania drobnej szlachty z ludem, osłabienia tym samym polskiej substancji na Kresach. W warunkach płynnych granic narodowościowych i wyznaniowych wśród drobnej szlachty, przy postępującej asymilacji i polityce rusyfikacji guberni zachodnich, pytanie o związek między degradacją kilkusettysięcznej szlachty a jej depolonizacją wydaje się zasadne i istotne (...). Pamiętniki, korespondencje prasowe, realistyczna powieść z końca XIX wieku dowodzą zachowania języka (coraz częściej "tutejszego") i utrzymania kulturowej odrębności środowiska drobnoszlacheckiego1.
Drobna szlachta została dośc dokładnie opisana w utworach naszych twórców. U Mickiewicza w "Panu Tadeuszu", Orzeszkowej w "Nad Niemnem", Sienkiewicza w "Potopie", Chodźki w "Pamiętnikach kwestarza" i wielu innych.
Patriotyzm szlachty zaściankowej Wileńszczyzny i Nowogródczyzny podtrzymywał tutaj wszystkie nasze powstania. Przeciwko niej zwracały się głównie gniew i mściwość rosyjskiego rządu.
A jednak nie opracował jeszcze nikt jej dziejów, pochodzenia i życia dzisiejszego. Nie mamy spisu nazwisk szlacheckich, ni spisu wsi i zaścianków zamieszkałych przez szlachtę.
Cechami jej - język polski, religia rzymsko - katolicka i duma ze swego pochodzenia2
Tak pisał w swojej Roman Horoszkiewicz w 1936 roku o stanie wiedzy na temat szlachty zaściankowej.
Wykaz szlachty m. Wilna oparty jest na dokumentach prawnych z XIX wieku. Są to: metryki parafialne (z dekanatu wileńskiego).
W wykazie obok nazwiska są podane daty, w które świadczą że wymienione rodziny szlacheckie napewno mieszkały w tym czasie w Wilnie.

Biernacki, Wilno 1834 - 1838 r.

[link widoczny dla zalogowanych]

pfraczal

Rody szlacheckie w powiecie lidzkim na Litwie w XIX wieku

Biernacki (Bernacki) - h. Poraj, pw. 22.IX.1816 r.
Biernacki (Bernacki) - h. Korczak, pw. 10.I.1799 r.
ok. Stankieliszki, Markucie, Radziwiіowce, Gradowszczyzna - parafia wawiуrska;
ok. Surkonty, Wilbiki, Witoїeсcie - parafia raduсska,
ok. Woіczki, Nowiny - parafia їoіudzka;
ok. Woіejsze - parafia zabіocka;
ok. Јunki - parafia raduсska;

[url=http://pawet.narod.ru/book/malewski/index.html]
źrodło[/url]